Società Storica dei Grigioni
Societad Istorica dal Grischun
Historische Gesellschaft Graubünden
L’istorgia da nossa societad
1826
Il matg 1826 han tredesch umens fundà la «Societad per la perscrutaziun da l’istorgia dal Grischun» en la Chasa grischa a Cuira.
Ils iniziants da questa acziun èn stads in Grischun ed in Tudestg: il giurist Theodor von Mohr (1794–1854), in rimnader nunstanclentaivel da documents grischuns, e Georg Wilhelm Röder (1795–1872), ch’era fugì en Svizra durant la persecuziun da demagogs e che aveva chattà ina plazza a la Scola chantunala da Cuira.
La fundaziun (da la societad) è stada tant in act politic-patriotic sco in pass scientific. En l’artitgel 1 dals statuts steva numnadamain scrit, qua translatà dal tudestg: «La societad patriotica per la perscrutaziun da l’istorgia ha l’intent da perscrutar e da tractar l’istorgia da la patria en tut sias sromaziuns.»
1869
L’onn 1869 han nov persunas lantschà l’idea da stgaffir in museum chantunal – in’idea ch’intgins politichers per gronda part da famiglias grischunas prominentas han gì gia l’onn 1826 – ed han fundà per quest intent la «Societad antiquara».
1870
L’atun 1870 èsi reussì da concentrar las forzas: tras la fusiun da la «Societad antiquara» cun la «Societad da perscrutaziun da l’istorgia» sco er cun «l’Uniun litterara» è naschida la «Societad istoric-antiquara dal Grischun (SIAG)».
Il presidi ha Peter Conradin von Planta (1815–1902) surpiglià, in um ordvart activ en la politica, liberal, però liber da lioms ideologics, che aveva prestà ina lavur extraordinaria sco politicher chantunal e naziunal, redactur da leschas chantunalas impurtantas, fundatur da gasettas, schurnalist ed istoricher.
Il dumber da commembers da la societad è s’augmentà cuntinuadamain durant ils onns sequents. L’onn 1880 aveva ella 122 commembers, l’onn 1890 gia 259. Tant la suprastanza sco er ina gronda part dals commembers appartegnevan al circul dals onuraturs politics, militars ed academics.
L’onn 1930 ha la societad cuntanschì ses dumber maximal da passa 400 commembers. Suenter è quest dumber diminuì fin l’onn 1970 a main che 300 persunas. En il fratemp ha la societad puspè cleramain dapli che 300 commembras e commembers.
Oz consista nossa societad per fortuna da bleras dunnas e da blers umens d’in vast spectrum da differentas professiuns. Tuttas e tuts unescha anc adina l’interess per l’istorgia da noss chantun..
1994
L’onn 1994 è il num da la societad vegnì midà en il rom d’ina revisiun totala dals statuts en «Societad Istorica dal Grischun».
2014
Ultra da la creaziun d’in nov logo è vegnida fatga l’onn 2014 in’ulteriura midada dal num tudestg – questa giada però mo ina pitschna retuscha. Il num da la societad sa cloma ussa tut simpel e modern: «Historische Gesellschaft Graubünden» empè da «Historische Gesellschaft von Graubünden».